Tháng 3/2022, câu chuyện 100 container hạt điều sang Ý đã trở thành một thương vụ lừa đảo lớn trong lĩnh vực xuất khẩu của Việt Nam. Với việc mất kiểm soát 35 Bill gốc, 5 doanh nghiệp Việt gần như đã đứng trước nguy cơ “mất trắng” lô hàng có trị giá 162 tỷ đồng. Một phần bài học được rút ra từ câu chuyện này chính là việc luôn phải giành quyền kiểm soát Bill gốc và chứng từ gốc.
Mất Bill gốc – Nguyên nhân doanh nghiệp mất quyền kiểm soát container hạt điều
Vào thời điểm tháng 3 năm 2022, 5 doanh nghiệp của Việt Nam qua một bên môi giới đã ký kết hợp đồng xuất khẩu 100 container sang Ý. Trong đó, 74 container đã được xuất khẩu với hình thức thanh toán trả tiền nhận chứng từ D/P (nhờ thu hộ). 26 container đã kịp thời dừng xuất khẩu ngay khi nhận thấy dấu hiệu lừa đảo bất thường.
Theo hình thức trả tiền nhận chứng từ D/P, các doanh nghiệp Việt Nam sau khi hoàn tất thủ tục xuất khẩu sẽ gửi Bill gốc và bộ chứng từ gốc cho bên ngân hàng tại Việt Nam. Tiếp theo đó, ngân hàng bên Việt Nam sẽ chuyển phát nhanh toàn bộ chứng từ này cho bên ngân hàng của Châu Âu. Cuối cùng, bên mua tiến hành thanh toán với ngân hàng của Châu Âu để nhận về Bill gốc và chứng từ gốc cần thiết khác. Khi có Bill gốc, bên phía mua hàng mới có thể thực hiện lấy hàng tại cảng. Đồng thời, bên ngân hàng Châu Âu sẽ thực hiện thanh toán cho ngân hàng Việt Nam.
Nhưng khi ngân hàng châu Âu (cụ thể là Thổ Nhĩ Kỳ) nhận hồ sơ, họ đã thông báo về việc bên mua không phải khách hàng của họ. Bộ chứng từ gốc bị gửi ngược lại về Việt Nam. Tuy nhiên, sự cố đã xảy trong quá trình vận chuyển ngược bộ chứng từ gốc từ ngân hàng Thổ Nhĩ Kỳ về lại ngân hàng Việt Nam. 35 bộ chứng từ gốc đã bị “thất lạc”. Điều này đồng nghĩa với các doanh nghiệp xuất khẩu điều của Việt Nam đứng nguy cơ mất quyền kiểm soát bộ 35 container điều với trị giá 162 tỷ đồng.
Xem thêm: Dịch vụ vận chuyển hàng đường biển quốc tế
Vai trò của Bill gốc trong hàng hóa xuất khẩu
Để hàng hóa có thể xuất khẩu, bộ chứng từ gốc là điều cần thiết của mỗi lô hàng. Một bộ chứng từ gốc sẽ có 5 loại giấy tờ bắt buộc:
- Hợp đồng thương mại (Sales Contract).
- Hóa đơn thương mại (Commercial Invoice).
- Phiếu đóng gói hàng hóa (Packing List)
- Vận đơn (Bill gốc)
- Tờ khai hải quan (Customs Declaration).
Trong đó, Bill gốc là chứng từ xác nhận hàng hóa đã được xếp trên phương tiện của đơn vị vận chuyển. Bill gốc là loại chứng từ làm cơ sở thể hiện chức năng sở hữu với lô hàng được ghi trên đó. Đồng nghĩa, bên có Bill gốc có thể lấy hàng ở tại cảng hay thay đổi lịch trình vận chuyển của lô hàng đó.
Vậy mất chứng từ gốc doanh nghiệp có bị mất hàng xuất khẩu hay không?
Trong vụ 100 container hạt điều, khi phát hiện thất lạc 35 bộ chứng từ gốc, ngân hàng Việt Nam đã nhanh chóng liên hệ với đơn vị chuyển phát nhanh DHL. Sau khi tra soát theo số vận đơn (AWB) do ngân hàng Thổ Nhĩ Kỳ cung cấp, ngân hàng Việt Nam phát hiện vận đơn không thuộc về họ. Trong câu chuyện này, yếu tố lừa đảo chiếm đoạt tài sản đã xuất hiện. Bởi lẽ, bên có được các bộ chứng từ gốc và Bill gốc sẽ có quyền kiểm soát, lấy hàng ở cảng. Và theo như cung cấp thông tin từ đơn vị chuyển phát nhanh DHL, các doanh nghiệp xuất khẩu điều hay ngân hàng Việt Nam (bên gửi đi chứng từ gốc) lại không phải bên được nhận lại bộ chứng từ này.
Nhưng may mắn với sự hỗ trợ của Nhà nước và các bộ ngành liên quan, 5 doanh nghiệp Việt Nam đã không rơi vào tình trạng mất trắng 100 container hạt điều, cụ thể:
- 26 container đã được dừng giao và giữ lại ở cảng Việt Nam khi nhận thất âm mưu lừa đảo.
- Đòi lại được 39 bộ chứng từ gốc từ đơn vị DHL trước khi giao cho ngân hàng Thổ Nhĩ Kỳ.
- Thực hiện kiện tụng thành công để giành lại 35 container hạt điều bị mất Bill gốc.
Xem thêm: Dịch vụ khai báo hải quan Alphatrans
Vụ 100 container hạt điều xuất khẩu đi Ý được xem là vụ có dấu hiệu lừa đảo quy mô lớn trong ngành xuất của Việt Nam. Chính vì vậy, các ban ngành liên quan đã thực hiện chỉ đạo và giải quyết vấn đề nhanh chóng, kịp thời. Trong những trường hợp tương tự với lượng hàng hóa nhỏ, doanh nghiệp mất Bill gốc hoàn toàn có thể rơi vào nguy cơ mất trắng hàng xuất khẩu. Khi mất chứng tờ gốc, các doanh nghiệp cần phải thực hiện kiện tụng để chứng minh được bản thân là chủ lô hàng hay bên mua không có liên quan đến lô hàng,… Bên cạnh đó, chi phí thời gian tiêu tốn là điều không tránh khỏi.
Điển hình với vụ 100 container hạt điều xuất khẩu đi Ý, phía doanh nghiệp Việt Nam đã phải nộp tiền đặt cọc với 150% giá trị để giải phóng một phần container hàng. Thêm vào đó, các chi phí liên quan khác như: chi phí kiện tụng, chi phí thuê luật sư,…
Bill gốc là một chứng từ gốc quan trọng của mỗi lô hàng xuất khẩu. Qua vụ 100 container hạt điều xuất khẩu đi Ý, các doanh nghiệp Việt cần ghi nhớ cần thiết về việc vận chuyển Bill gốc và chứng từ gốc liên quan. Doanh nghiệp cần là bên chủ động kiểm tra độ uy tín và đàm phán điều khoản với bên mua hàng thay vì để bên dịch vụ môi giới thương lượng hợp đồng.
